Ze strachem za pan brat

Zaburzenia lękowe u psów i metody radzenia sobie z problemem

Strach jest zupełnie naturalnym zjawiskiem. Pozwala uniknąć zagrożenia i umożliwia przetrwanie. W wielu przypadkach nie ma on żadnych poważnych konsekwencji. Jest tak w momencie, gdy intensywność reakcji emocjonalnej jest niewielka i ma na celu tylko uniknięcie zagrożenia. W niektórych sytuacjach, niestety, istotnie utrudnia on życie psa i jego relację z człowiekiem.

Autor Katarzyna Gruszczyk behawiorysta COAPE

Nawet jeżeli problem lęku nie wydaje się poważny, nie należy go bagatelizować. Zaburzenia o charakterze lękowym mają tendencję do pogłębiania – mogą się one przerodzić w fobie, które skutecznie utrudniają codzienne funkcjonowanie zarówno psu, jak i jego właścicielowi. Pojęcia „lęk”, „strach”, „fobia” stosowane są wymiennie, jednak w fachowej literaturze każde z nich odnosi się do nieco odmiennych stanów. W takim ujęciu lęk jest to przewidywanie zagrożenia lub niebezpieczeństwa, w sytuacji gdy jego źródło wcale nie musi być określone. Takie zachowanie może nawet występować mimo braku konkretnego bodźca. Strach natomiast jest naturalną reakcją organizmu na konkretny bodziec. Zachodzi w sferze fizjologicznej, emocjonalnej i pociąga za sobą zmianę zachowania. O fobii można mówić, gdy strach jest bardzo uporczywy, nieproporcjonalny do bodźca i nie umożliwia adaptacji do otoczenia.
Wystąpienie zaburzeń o charakterze lękowym może mieć wiele przyczyn. Najczęściej są to braki w socjalizacji na wczesnym etapie rozwoju szczenięcia. Lęk może wynikać również z negatywnych doświadczeń psa, przebytych traum lub może zostać przekazany przez rodziców. Może być także wynikiem problemów medycznych.

Brak socjalizacji
Psy są zwierzętami społecznymi tworzącymi stada. W okresie rozwoju muszą nauczyć się systemu komunikacji z innymi osobnikami, w tym z człowiekiem. Muszą także rozwinąć umiejętności pozwalające przetrwać i przystosować się do otoczenia. Istnieje okres rozwoju, w którym zwierzę jest szczególnie podatne na tego typu naukę. Aby zmotywować młodego osobnika do poznawania otoczenia, natura wyposażyła go w specjalny mechanizm, w którym ciekawość świata zdecydowanie przewyższa lęk i stopniowo zmienia swoje proporcje. Okres ten trwa maksymalnie do 12. tygodnia życia. Po tym czasie pojawia się zdolność do unikania niebezpieczeństw. Jest to przełomowy moment w rozwoju, po którym szczenięta zaczynają postrzegać rzeczy dotychczas nieznane jako podejrzane i budzące lęk. Z tego względu niezwykle ważne jest, aby szczenięta w czasie swojej wrażliwości na socjalizację (czyli od 3. do 12. tygodnia życia) zapoznały się z możliwie największą liczbą nowych bodźców, które w przyszłości mogą powodować emocjonalny dyskomfort i strach. Dotyczy to także kontaktu z człowiekiem. Jeśli szczenię pozna człowieka przed 5. tygodniem życia, będzie czuło się pewnie w jego towarzystwie. Jeśli kontakt z człowiekiem nie będzie pełny do 9. tygodnia życia, bardzo prawdopodobne jest, że zwierzę będzie się bało ludzi i podchodziło do nich z dużym dystansem. Problem ten bardzo często dotyczy psów pochodzących z pseudohodowli, które niejednokrotnie są chowane w kojcach lub piwnicach, z dala od człowieka i świata zewnętrznego.

Negatywne skojarzenia
Inną przyczyną wystąpienia nadmiernego strachu są negatywne doświadczenia oraz spowodowane nimi złe skojarzenia związane z wystąpieniem bodźca lękowego. Za przechowywanie emocjonalnie nacechowanych wspomnień odpowiada niewielka struktura w mózgu – ciało migdałowate (amygdala). Reakcja strachu jest regulowana przez dwa współpracujące ze sobą układy. Pierwszy z nich jest wolniejszy, pozwala na opanowaną i przemyślaną reakcję. Przechodzi przez korę mózgową, która jest odpowiedzialna za racjonalną analizę zjawiska (bodźca) i pozwala wybrać najlepszą reakcję, zanim dane zostaną przesłane do jądra migdałowatego, w którym zapisze się reakcja emocjonalna. Szlak ten pozwala na trzeźwą kalkulację i racjonalną ocenę rzeczywistego zagrożenia. Na przykład pies słyszy nagły wystrzał fajerwerków, wzdryga się, nasłuchuje. Po czasie stwierdza jednak, że źródło dźwięku jest daleko, więc udaje się w swoje ulubione bezpieczne miejsce i przeczekuje trudną, bo zupełnie niezrozumiałą dla siebie sytuację.
Drugi układ natomiast jest szlakiem na skróty. Zarezerwowany dla sytuacji zagrażającej życiu i zapewniający przetrwanie. Zupełnie pomija na swojej drodze racjonalną część mózgu. Biegnie bezpośrednio do jądra migdałowatego odpowiedzialnego za szybką reakcję

Dziedziczenie strachu
Niestety, strach jest cechą nie tylko kształtowaną na bazie doświadczeń psa. Może mieć także podłoże genetyczne, które wpływa na wrażliwość receptorów w mózgu, a co za tym idzie – może być częściowo dziedziczony i częściowo przekazany od matki na wczesnym etapie rozwoju. Z tego względu psy wykazujące tendencje do strachu nie powinny zostać dopuszczane do rozrodu.

Problemy medyczne
Przed opracowaniem planu terapii behawioralnej należy wykluczyć problemy medyczne mogące być źródłem lęku psa lub elementem wzmacniającym negatywne emocje psa. Na przykład pies prezentujący strach przed schodami może mieć problemy ze stawami i odczuwać ból podczas chodzenia. Z kolei pies z lękiem przed samochodem może odczuwać silne nudności. Zawsze należy przeprowadzić diagnostykę problemu – wykonać badanie kliniczne, neurologiczne, morfologię i biochemię krwi z uwzględnieniem parametrów tarczycy. Na podstawie uzyskanych wyników w miarę konieczności pogłębić diagnostykę.

Rozpoznanie problemu
Można wyróżnić wiele sytuacji, które mogą wywoływać u psów strach. Strach może pojawiać się w zetknięciu z określonymi przedmiotami, obcymi ludźmi ogólnie lub ich kategorią (np. dzieci, mężczyźni), zwierzętami, ruchem ulicznym, specyficznym podłożem (np. studzienki kanalizacyjne, schody), nagłym hałasem (burze, fajerwerki, wystrzały z broni palnej), samochodem.

Potencjalne źródła strachu psa możemy podzielić na kilka kategorii:
– strach przed innymi zwierzętami i ludźmi – zwykle przyczyną wystąpienia tego rodzaju strachu jest niewłaściwa socjalizacja lub jej brak w wieku szczenięcym oraz negatywne doświadczenia. Pies odczuwający strach nie zawsze próbuje uniknąć źródła zagrożenia. Często odpowiedzią stają się zachowania agresywne, tj. wyrywanie się na smyczy, warczenie i oszczekiwanie;
– strach przed obiektami i dźwiękami – najczęstszymi bodźcami w tej kategorii są …

Pełną treść artykułu znajdziesz w numerze Pies Rasowy 28/2020!