Nużyca u psów
Roztocza z rodzaju Demodex sp. bytują w niewielkiej liczbie w mieszkach włosowych i gruczołach łojowych zdrowych psów. Zaliczane są do komensali będących składowymi fizjologicznej fauny skóry, a ich niewielka populacja nie wywołuje objawów chorobowych. Te mikroskopijnej wielkości roztocza charakteryzują się wydłużonym kształtem cygara i czterema parami krótkich odnóży. Cykl rozwojowy pasożytów obejmuje cztery postacie: jaja (o cytrynowatym kształcie), sześcionogie larwy, ośmionogie nimfy oraz osobniki dorosłe (samce i samice) mające cztery pary odnóży. Krótko po zapłodnieniu samce giną, natomiast po złożeniu jaj giną również samice. Z jaja wylęga się sześcionoga larwa, przechodząca następnie wylinkę do ośmionogiej nimfy. Nimfy wraz z wydzieliną gruczołów łojowych przedostają się na powierzchnię naskórka, skąd trafiają do kolejnych mieszków włosowych i gruczołów łojowych. W nowo zajętych mieszkach i gruczołach dorosłe osobniki rozmnażają się i cykl rozwojowy trwający około 20–35 dni zaczyna się od początku. Nużeńce poprzez swoje drażniące działanie zwiększają produkcję łoju przez gruczoły łojowe. Produkowany w nadmiarze łój oraz komórki naskórka – keratynocyty – stanowią dla nich podstawowe składniki pokarmowe. W przeciwieństwie do wielu innych gatunków pasożytów zewnętrznych, takich jak pchły czy świerzbowce, roztocza te mają ograniczone możliwości przeżycia w środowisku zewnętrznym.
Tekst: lek. wet. Żaneta Dzięgelewska-Sokołowska
Kiedy rozwija się choroba?
Do rozwoju choroby określanej jako nużyca (demodekoza) dochodzi jedynie w sytuacji nadmiernego namnożenia się osobników jednego lub kilku z gatunków tych roztoczy. U psów w większości przypadków choroba wywołana jest przez gatunek Demodex canis, rzadziej Demodex cornei i Demodex injai. Należy zaznaczyć, że nużyca nie jest zaraźliwa ani dla innych psów, ani człowieka. Do zarażenia międzyosobniczego może dojść wyłącznie w ciągu 72 godzin od urodzenia szczenięcia, kiedy to pasożyty mogą przedostać się ze skóry matki na potomstwo (podczas ssania lub zabiegów pielęgnacyjnych wykonywanych przez sukę). Osobniki urodzone poprzez cięcie cesarskie się nie zarażają.
Choroba ta może występować zarówno u osobników młodych, jak i dorosłych i związana jest z deficytami immunologicznymi gospodarza, predyspozycjami genetycznymi oraz chorobami współistniejącymi związanymi z immunosupresją. Co ciekawe, czynnikiem predysponującym do wystąpienia choroby mogą być również silny stres, niedobory żywieniowe, uogólnione wyniszczenie, a nawet zmiany hormonalne związane z rują i ciążą.
W przypadku zwierząt młodych istotną rolę odgrywają predyspozycje rasowe zwiększające ryzyko wystąpienia choroby, do takich ras należą m.in. nowofundland, berneński pies pasterski, shar pei, american staffordshire terier, buldog angielski, buldog francuski, west highland white terrier, cairn terrier, dog niemiecki, dogo argentino, doberman, bokser, owczarek niemiecki, jamnik, bulterier, beagle, Jack Russell terier, boston terier, mops, whippet, yorkshire terier, cavalier King Charles spaniel, shih tzu. Do czynników pozarasowych zalicza się krótki włos. Poza czynnikami genetycznymi istotną rolę odgrywają choroby wpływające na stan zdrowia młodego psa, jak zaawansowane choroby pasożytnicze (pasożyty wewnętrzne, w tym nicienie i kokcydia) oraz inne choroby skóry czy choroby wirusowe. Nie w pełni prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny gospodarza oraz obecność metabolitów nużeńców o właściwościach antygenowych, immunosupresyjnych i drażniących sprawiają, że dochodzi do nadmiernego, niekontrolowanego namnażania się tych pasożytów. Drastyczny wzrost populacji tych roztoczy u jednego osobnika powoduje rozwój objawów klinicznych choroby.
Nużyca u psów starszych najczęściej pojawia się w przypadku obecności chorób powodujących immunosupresję, a więc spadek odporności gospodarza. Do tego grona zaliczane są choroby endokrynologiczne, jak niedoczynność tarczycy, nadczynność kory nadnerczy, cukrzyca oraz procesy nowotworowe. Należy zaznaczyć, że również długotrwałe stosowanie leków z grupy glikokortykosteroidów, chemioterapeutyków i innych leków immunosupresyjnych może zwiększać ryzyko wystąpienia choroby.
Przebieg choroby
Przebieg kliniczny nużycy jest bardzo zróżnicowany, przez co choroba ta zaliczana jest do jednej z najtrudniejszych w diagnostyce chorób pasożytniczych psów. W związku z obszarami występujących zmian przyjęto podział na postać miejscową i uogólnioną nużycy, przy czym w postaci uogólnionej wyróżniono występującą często formę młodzieńczą oraz formę wieku dorosłego. Forma wieku dorosłego często dotyczy pudli (praktycznie nie chorują one na postać młodzieńczą) – wiąże się to ze skłonnością rasową do choroby Cushinga i wtórnej immunosupresji.
Choroba doprowadza to wyłysień, hiperpigmentacji i złuszczania naskórka i jako choroba podstawowa nie powoduje świądu. Wtórny świąd zmian może pojawić się jedynie w przypadku bakteryjnego lub drożdżakowatego nadkażenia zmian.
Miejscowa postać nużycy (często zwana monetową) występuje najczęściej u psów młodych przed osiągnięciem dojrzałości płciowej (3–6 miesięcy). Zmiany pojawiają się w postaci kilku plackowatych, pozbawionych włosów obszarów, o dobrze odgraniczonych brzegach i niewielkiej średnicy. Skóra w tych miejscach najczęściej jest złuszczona i zarumieniona, mogą pojawić się zaskórniki i odlewy mieszkowe (zwłaszcza u owczarków niemieckich). Tego typu zmiany występują zazwyczaj w okolicy głowy, w szczególności wokół warg i oczu (tzw. okulary nużycowe). Ten objaw chorobowy jest dość często widoczny u niedożywionych i zarobaczonych psów do 6. miesiąca życia. Przy bardziej zaawansowanej chorobie zmiany pojawiają się również na kończynach przednich, przedramionach i tułowiu. W wielu przypadkach nużyca miejscowa podlega spontanicznemu wyleczeniu (najczęściej w ciągu 6–8 tygodni), często po osiągnięciu dojrzałości płciowej (zakończeniu okresu wzrostu) i wyleczeniu…
Pełną treść artykułu znajdziesz w numerze Pies Rasowy 39/2022!
