Tornjak – Olbrzym z Bałkanów

Nazwa „tornjak” pochodzi od słowa „tor”, które oznacza ogrodzony teren do trzymania i odpoczynku owiec na górskich pastwiskach. Na terenie BiH kronikarze opisali tego psa dziewięć wieków temu pod nazwą Canis montanus. W 1981 r. zarejestrowano tornjaka jako rasę autochtoniczną pod nazwą „owczarek bośniacko-hercegowiński”. Rasa została odtworzona z jednorodnych genetycznie potomków rodzimych psów pasterskich starego typu, którzy byli rozproszeni na górskich terenach obu krajów patronackich.

Tekst: opracowanie na podstawie materiałów otrzymanych dzięki uprzejmości Kinološki Savez u Bosni i Hercegovini (KSuBiH), tłumaczenie i opracowanie: Joanna Zarzyńska

Ocalony od zagłady

Planowa hodowla czystej krwi i niezbędne działania nad ujednoliceniem rasy zostały rozpoczęte w 1978 r. Tornjak został wstępnie uznany przez FCI na spotkaniu Komitetu Generalnego w Madrycie, 22 lutego 2006 r., zaś w pełni uznany w 2016 r. Rasie patronują dwa kraje, Bośnia i Hercegowina oraz Chorwacja. Obecnie rasa staje się coraz bardziej rozpoznawalna (najwięcej psów jest rejestrowanych we Francji, w Słowenii, Czechach, Danii i Finlandii), pojawiły się także jej hodowle w Polsce. W październiku 2006 r. założono internetową bazę rodowodową tornjaka. Ciekawym projektem Ministerstwa Ochrony Środowiska i Planowania Przestrzennego w Chorwacji była popularyzacja i zachowanie cech użytkowych tornjaka poprzez przekazywanie szczeniąt pasterzom w celu ochrony stad i ograniczania strat powodowanych przez wilki („Wolf Management Plan”). Projekt rozpoczęto w 1997 r. (był kontynuowany w ramach programu LIFE III, a następnie w ramach współfinansowania krajowego). Do 2010 r. przekazano 251 osobników w rejonach: Gorski Kotar, Lika, Dalmacja i Moslavina. W ramach popularyzacji rasy w Bośni i Hercegowinie, w listopadzie 2007 r., w mieście Travnik postawiono pomnik tornjaka w parku dziecięcym. „Tori” autorstwa rzeźbiarza Marko Gido ma symbolizować ideę, że każde dziecko ma swojego tornjaka do zabawy. Tornjak został wybrany na maskotkę Mistrzostw Europy Piłki Ręcznej w 2018 r. – co miało spory wpływ na dalszą popularyzację rasy.

Jak wygląda tornjak?

Tornjak to duży i mocny pies, o harmonijnej sylwetce wpisanej w kwadrat. W ruchu lekki i dostojny. Dostosowana do klimatu górskiego szata jest długa i gęsta (z obfitym, gęstym, wełnistym podszerstkiem) na tułowiu, najdłuższa na zadzie, na szyi tworzy bujną kryzę, bardzo długi jest także włos na ogonie. Na głowie, uszach oraz przedniej stronie kończyn włos jest krótki. W rasie występuje umaszczenie łaciate w różnych jednolitych kolorach, przy czym łaty powinny być wyraźnie odgraniczone. Dominującym kolorem jest biel. Zdarzają się psy o umaszczeniu czarnym płaszczowym, gdzie białe znaczenia występują najczęściej wokół szyi, na głowie i kończynach, jak również psy białe z niewielkimi łatami. Jednomaścistość jest wadą dyskwalifikującą. Noszenie ogona powyżej linii grzbietu jest częściowo uwarunkowane pracą, którą wykonuje tornjak (wskazuje, gdzie znajduje się pies w stadzie owiec), oraz jest cechą dominacji.

Pies pasterski stróżujący

Tornjak należy do grupy pasterskich psów stróżujących, która rozwinęła się i pełniła swoją funkcję na terenie dzisiejszych państw Bośni i Hercegowiny oraz Chorwacji. Tradycyjnie używano go do utrzymywania stad w ekstensywnym wypasie, a jego strukturę i morfologię dostosowano do różnych warunków geologicznych i klimatycznych – od obszarów górskich i pagórkowatych, po niziny i równiny. Zgodnie z przeznaczeniem i klimatem, w którym rozwijała się rasa, sprofilowano również cechy charakteru tornjaka. Ten intuicyjny, niezależny i inteligentny pies pierwotnie żył wraz ze stadem, najczęściej wykonywał swoje zadania z ludźmi, ale czasami samodzielnie. Jego umiejętność łączenia się ze zwierzętami, nad którymi czuwał, z którymi pracował, a także z człowiekiem lub społecznością, w której żył, była kluczem do harmonijnego współistnienia i selekcji tych psów w celu ochrony stad (praca jako ochrona stada, ale też owczarska). Tornjak nie śpi w pracy i zawsze jest gotów sprawdzić, czy nie zachodzą jakieś zmiany w otoczeniu, choć wydaje się, że większość czasu odpoczywa na jakimś podwyższeniu obok stada. Jego reakcje są szybkie i gwałtowne, a jednocześnie ostrożne, wyważone i adekwatne do sytuacji. Tornjak to pies odważny i pewny siebie, który uważnie zbiera informacje z otoczenia, żeby dostosować do nich swoje działania. Repertuar jego zachowań obrońcy i strażnika obejmuje wiele działań, które zapobiegają konfliktom i odstraszają potencjalne zagrożenia od tego, co chroni. Tradycyjnie w pracy ze stadem do repertuaru takich zachowań można zaliczyć znakowanie moczem terenu, patrolowanie terenu, pozostawianie pachnących śladów poprzez drapanie ziemi, ostrzegawcze szczekanie, a nawet wycie w odpowiedzi na watahę wilków. Rasa zwykle pracuje i żyje w grupie, w której dobrze funkcjonuje ze względu na wysoko rozwiniętą umiejętność komunikowania się poprzez język ciała oraz dostrzeganie minimalnych zmian u innych członków grupy. W zasadzie tornjak świetnie sprawdza się we wszystkich środowiskach, w których zasady postępowania są jasne i ugruntowane, szanuje hierarchię. Dobrze funkcjonuje ze starszymi psami i bardzo dobrze radzi sobie z wychowywaniem szczeniąt i młodych psów. Często opiekuje się powierzonymi mu młodymi zwierzętami, wobec których jest bardzo ostrożny i troskliwy, a emocjonalne więzi nawiązywane ze zwierzętami innych gatunków są kolejnym ważnym czynnikiem kierującym instynktem ochronnym tornjaka. Konflikty w stadzie psów nie są częste, nawet wśród osobników tej samej płci, ale wzajemna komunikacja i potwierdzanie relacji i hierarchii odbywa się nieustannie. Wzajemna komunikacja i praca zespołowa są również bardzo ważne w sytuacjach obrony stada, gdzie każdy członek grupy należycie pełni swoją wyznaczoną funkcję.

Olbrzym z charakterem

Tornjak ma doskonałą orientację w przestrzeni i bardzo dobre wyczucie terytorium i jego granic. Ma doskonałą pamięć, przede wszystkim przestrzenną, ale także do innych zwierząt czy ludzi. Bezbłędnie rozpoznaje zwierzęta należące do jego stada i ludzi, którzy należą do jego społeczności. Wobec obcych osób jest ostrożny i nieufny, trzeba umiejętnie wprowadzać nowe osoby i zapoznawać je z psem. Jego instynkt obronny jest wrodzony i nieodłącznie towarzyszy mu w niemal każdej sytuacji. Psa nie trzeba uczyć pilnowania, ale trzeba nim właściwie kierować. W pracy młodsze psy będą się wzorować na starszych, a także będą uczyć się w ten sam sposób poprzez współpracę z człowiekiem. Szczekanie jest istotną częścią obrony u tornjaka. Dorosły pies nie szczeka bez powodu. Ostrzega w ten sposób, że ​​dzieje się coś niezwykłego, co należy sprawdzić, lub powstrzymuje potencjalne zagrożenie. Rasa doskonale sprawdza się jako…

Pełną treść artykułu znajdziesz w numerze Pies Rasowy 37/2021!