Łańcuch łowiecki a codzienność z psem

Łańcuch łowiecki jest częścią etogramu psa domowego, odziedziczoną po drapieżnych przodkach. Zachowania w nim zawarte mają charakter instynktowny, nie wymagają szkolenia ani dodatkowego wzmacniania, choć były wielokrotnie i różnorodnie modyfikowane po udomowieniu przez człowieka. Kształt łańcucha indywidualnie określa psie potrzeby.

Tekst: inż. Kinga Wołk, kynolog pasterski, kynopsycholog,
behawiorystka COAPE, @owczarkowa.pl

Instynkty

Instynkt łowiecki, pasterski, instynkt przetrwania, instynktowne zachowania zostały zapisane głęboko w zwierzęcej naturze (behawior). Dysponuje nimi zwierzę w poczuciu dążenia do celu, presji, awersji, zagrożenia (etogram). Z definicji instynkt rozumiany jest jako naturalna skłonność do odruchowych zachowań charakterystycznych dla danego gatunku i służących przetrwaniu, czyli zdobywaniu pożywienia, bezpieczeństwu i rozmnażaniu. Instynkt łowiecki¹ jest ewolucyjnie odziedziczoną cechą gatunkową. W swej pierwotnej wersji jako sekwencja drapieżna mógł wystartować od dowolnego momentu, przy czym ostatecznie wiódł do zabicia i skonsumowania ofiary.²

Łańcuch łowiecki w procesie udomowienia

Łańcuch zachowań drapieżnych u psa (i wilka) wstępnie można podzielić na trzy sekcje kolejnych elementów przechodzących jeden w drugi, splecione ze sobą nawzajem w ścisłej kolejności [rys. 1.]:

1. Faza przygotowawcza – generalnie pracują zmysły i to one są stymulowane dążeniem do celu (przyspieszenie, emocje narastają).

2. Faza dynamiczna – nastawiona na wybrany cel (bez udziału emocji, atakowanie).

3. Finalizacja – ulga, posilenie, poczucie zmęczenia, w zdrowym obiegu wyhamowanie dla regeneracji sił (zwolnienie, emocje opadają).

W procesie domestykacji otwarta na kooperację natura psa (wówczas drapieżnika) pozwoliła ludziom wyspecjalizować wybrane zwierzęta do pomocy. Asystowały przy polowaniu na dziką zwierzynę (w tym mniejsze psy samodzielnie polujące na gryzonie).³ Pilnowały ludzkich siedzib, jeśli nie polowały, wtedy czujnie alarmowały szczekaniem, płosząc intruzów. Psy zaprzęgano do wózków i sań.

Wkrótce świadomie wykorzystano plastyczność sekwencji polowania. Powstały jednolite typy użytkowe oparte na selekcji po udomowieniu pod kątem naturalnych zachowań pochodzących ze skróconego łańcucha [rys. 2.].

Niezależnie stróżujące duże psy bez natury łowieckiej, zniechęcające okoliczne drapieżniki do zapolowania.

Asystujące pasterzom psy, które nie dobijały/ nie zagryzały, przy czym z natury trzymały się blisko, śledząc oddalające się owce czy bydło (dwa osobne typy – obserwujący z dystansu oraz pracujący pyskiem blisko kończyn inwentarza na pastwisku).

Psy wybiórczej natury łowieckiej skupione na obiekcie i zapachu, u których zauważono przydatne ogniwa dotyczące odnajdywania i ogłaszania zwierzyny.

Pies współcześnie

Rasy psów – pracujących czy towarzyszących – czerpią z utrwalonych typów, poprzez ich wariacje, gdzie celowo manipuluje się określonymi elementami, wzmacniając je lub wygaszając dla standardów pasujących do umownych grup.

Duże psy pasterskie – autonomicznie stróżują na pastwisku/ w gospodarstwie, współpracują ze sobą w parach albo grupach, nie stosują żadnego ogniwa łańcucha.

Psy pasterskie zaganiające – współpracują z pasterzem/ gospodarzem, przeprowadzają zwierzęta z miejsca na miejsce, z natury wrażliwe na ruch obiektu, skłonne do skradania/ ścigania z tendencją do chwytania zębami.

Współczesne psy myśliwskie – bardzo zróżnicowane funkcjonalnie tropią, płoszą, wskazują, aportują z wody i lądu w zależności od wzmocnionych ogniw.

Charty – traktowane jako broń biała (wymagają zezwolenia) wypatrują, pomijając zmysł węchu, używają kompletnej sekcji pościgowej z granicznym ogniwem zabicia włącznie.

Psy ras pierwotnych – dysponują kompletnym łańcuchem łowieckim oraz genomem o niezmienionej strukturze najspójniejszej z wilczym przodkiem (spośród psów), czasem współpracują zespołowo w zaprzęgach.

Teriery – dysponują kompletnym łańcuchem z naciskiem na potrząsanie/ szarpanie „ofiarą”.

Psy do towarzystwa – o wygaszonym łańcuchu, choć niektóre z nich mają myśliwskie korzenie (np. pudel).

Współczesnych ras jest około 400 (bywa że inaczej rozpoznawanych przez światowe organizacje FCI i AKC), gdzie wzorzec każdej nowej powstaje poprzez celowe domieszki innych starszych. Z kolei hybrydy i miksy (celowe lub przypadkowe „psy w typie”) dysponują rasą dominującą, z której wzorcowych cech instynktownie korzystają (lub kombinacją skrzyżowanych ras). Od psów rasowych o przewidywalnym wzorcu odróżnia je losowa intensywność i niepewność wystąpienia dominującej cechy.⁴

Łańcuch łowiecki a potrzeby psa

Po instynktowne zachowania pies sięga pod wpływem impulsu, w tym strachu czy frustracji. Jeśli emocjonalnie zaburzone zwierzę wystarczająco często i skutecznie używa charakterystycznego u siebie elementu w poszukiwaniu ulgi od stresu bądź niepokoju, dominujące ogniwa łańcucha stają się…

Pełną treść artykułu znajdziesz w numerze Pies Rasowy 50/2023!